بازار محصولات بر پایه حبوبات فرآوری‌شده طی سال‌های اخیر با شتاب قابل‌توجهی در ایران رشد کرده است. این محصولات که شامل کنسروهای حبوبات، حبوبات نیمه‌آماده، اسنک‌های پایه‌حبوبات و محصولات جایگزین پروتئین هستند، به دلیل ارزش غذایی بالا، دسترسی آسان، قیمت مناسب و قابلیت مصرف سریع، سهم بیشتری از سبد مصرف خانوارهای ایرانی را به‌دست آورده‌اند.
حبوبات برای سال‌ها جزئی جدایی‌ناپذیر از سفره ایرانی بوده‌اند، اما فرآوری صنعتی آنها باعث شده مصرف روزمره ساده‌تر و سریع‌تر شود. ارتقای سلیقه مصرف‌کنندگان، رشد جمعیت جوان، افزایش اهمیت تغذیه سالم و تورم قیمت منابع پروتئین حیوانی از مهم‌ترین دلایل تقویت تقاضا در این بازار است.
محصولات بر پایه حبوبات فرآوری‌شده شامل طیف متنوعی هستند:
کنسرو لوبیا، نخود و عدس
حبوبات نیمه‌آماده
اسنک‌ها و خوراکی‌های نوآورانه پروتئینی
بازار این محصولات به‌دلیل ارزش غذایی مناسب، نرخ رشد قابل‌قبول و حاشیه سود مطلوب برای تولیدکنندگان اهمیت ویژه‌ای دارد. همچنین، افزایش محبوبیت رژیم‌های گیاهی و اقتصادی بودن حبوبات نسبت به گوشت، بر اهمیت این بازار افزوده است.
بازار هدف در سطح ملی تعریف می‌شود و مصرف‌کنندگان خانوارها، صنایع غذایی، رستوران‌ها و گروه‌های سلامت‌محور (مثل گیاه‌خواران) را شامل می‌شود.
تغییر سیاست‌های حمایتی و نظارت‌های وزارت بهداشت در استانداردگذاری محصولات غذایی، بر روند تولید و عرضه این محصولات تأثیرگذار است. محدودیت‌های وارداتی فرصتی برای رشد تولید داخلی ایجاد کرده‌اند.
افزایش قیمت پروتئین‌های حیوانی و کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان باعث شده محصولات مبتنی بر حبوبات جایگزین اقتصادی‌تری باشند. نوسانات هزینه حمل و تأمین مواد اولیه بر قیمت‌گذاری اثر دارد.
تمایل به رژیم‌های غذایی سالم، رشد مصرف پروتئین‌های گیاهی و تغییر سبک زندگی خانواده‌های شهری (نیاز به محصول آماده مصرف) محرک‌های اجتماعی اصلی رشد بازار هستند.
پیشرفت در فرآوری، بسته‌بندی، طعم‌دهی و توسعه فرمولاسیون‌های جدید مانند پروتئین‌های گیاهی و اسنک‌های سلامت‌محور بر جذابیت بازار افزوده است.
مصرف حبوبات به‌عنوان منبع پروتئینی دارای ردپای کربن کمتر نسبت به پروتئین‌های حیوانی است. تمایل به محصولات پایدار و بسته‌بندی سازگار با محیط‌زیست در حال افزایش است.
تولیدکنندگان باید الزامات سازمان غذا و دارو، استانداردهای کیفیت، نحوه برچسب‌گذاری و ذکر ارزش غذایی را رعایت کنند.
برآورد می‌شود ارزش بازار محصولات مبتنی بر حبوبات فرآوری‌شده در ایران در سال ۱۴۰۳ به حدود ۴۵۰ تا ۵۵۰ میلیون دلار رسیده باشد.
رشد سالانه این بازار طی سه سال اخیر ۵ تا ۸ درصد برآورد می‌شود.
بر اساس روندهای مصرف و افزایش ارزش سلامت محصول، انتظار می‌رود طی ۳ تا ۵ سال آینده رشد سالانه بازار به ۷ تا ۱۰ درصد برسد.
تقاضا در این بازار ماهیتاً ثابت است، اما در فصل پاییز و زمستان به‌دلیل مصرف بیشتر غذاهای گرم (مثل آش و خوراک) افزایش می‌یابد.
کنسروها (مانند لوبیا و نخود)
حبوبات نیمه‌آماده
محصولات جایگزین پروتئین (مثل توفو)
اسنک‌های پروتئینی
خانوارها
رستوران‌ها
صنایع غذایی
گروه‌های دارای رژیم خاص (گیاه‌خواران / ورزشی‌ها)
بزرگ‌ترین گروه مصرفی خانوارها هستند که به‌دنبال محصولی سالم، سریع‌پخت و قابل‌اعتمادند. بخش رستورانی به دنبال تأمین پایدار و یکنواخت است. بازار جایگزین پروتئین‌ها از سوی گروه‌های سلامتی و ورزشی رشد کرده است.
بازار شامل برندهای بزرگ کنسرو، تولیدکنندگان نیمه‌آماده‌ها و شرکت‌های نوآور در فضای پروتئین گیاهی است.
کنسروهای حبوبات بخش عمده بازار را تشکیل می‌دهند و پس از آن اسنک‌های پروتئینی و محصولات جایگزین گوشت رشد بیشتری دارند.
مزایای رقابتی در این بازار شامل تنوع طعمی، نوآوری و شبکه توزیع گسترده است. چالش‌ها شامل رقابت قیمتی شدید و حساسیت مصرف‌کنندگان نسبت به کیفیت است.
بازاریابی سلامت‌محور، طعم‌سازی، بسته‌بندی جذاب و حضور در فروشگاه‌های زنجیره‌ای از استراتژی‌های رایج هستند.
رقابت داخلی: زیاد
ورود تازه‌واردان: متوسط
قدرت تأمین‌کننده: متوسط
قدرت خریدار: زیاد
تهدید جایگزین‌ها: متوسط
مصرف‌کنندگان به‌دنبال محصولاتی سالم، سریع‌مصرف و مقرون‌به‌صرفه هستند.
طعم و کیفیت
برند
ارزش سلامت
بسته‌بندی
قیمت
افزایش توجه به تغذیه سالم و رژیم‌های گیاهی موجب رشد بخش محصولات جایگزین پروتئین شده است.
ایران یکی از تولیدکنندگان اصلی حبوبات است و همین موضوع مزیت بزرگی برای تأمین داخلی محسوب می‌شود.
توزیع‌کنندگان و عمده‌فروشان نقش مؤثری در رساندن محصول به تمامی نقاط کشور دارند.
سوپرمارکت‌ها
فروشگاه‌های زنجیره‌ای
خرده‌فروشی‌ها
فروش آنلاین
فروش آنلاین طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است.
قیمت‌گذاری در این بازار به سطح فرآوری، ارزش غذایی، برند، بسته‌بندی و کانال توزیع بستگی دارد.
بیشتر برندها برای جذب سهم بازار، قیمت‌های نزدیک به رقبا تعیین می‌کنند.
در محصولات نوآورانه مانند جایگزین‌های گوشت، ارزش ادراک‌شده معیار اصلی قیمت‌گذاری است.
استفاده از تخفیف‌های دوره‌ای، بسته‌بندی اقتصادی و فروش اشتراکی برای جذب مشتری.
برندهای با سابقه و اعتماد بالا می‌توانند قیمت‌گذاری بالاتری داشته باشند.
رشد سبک زندگی سالم
رشد پروتئین‌های گیاهی
امکان صادرات
نوآوری در طعم و بسته‌بندی
نوسانات هزینه تولید
رقابت شدید
کاهش قدرت خرید
محدودیت‌های بازاریابی سلامت‌محور
افزایش تولید، صادرات و رشد مصرف سالم‌محور می‌تواند نرخ رشد بازار را تا سطح بالاتری افزایش دهد.
افزایش تورم و کاهش قدرت خرید می‌تواند رشد بالقوه بازار را محدود کند.
حفظ روند فعلی رشد ۷ تا ۱۰ درصدی در ۳ تا ۵ سال آینده محتمل است.
توسعه محصول نوآورانه
تمرکز بر بسته‌بندی جذاب
بازاریابی سلامت‌محور
تقویت توزیع حضوری و آنلاین
استفاده از پیام‌های سلامت‌محور، آگاهی‌بخشی درباره مزایای حبوبات و ارائه محتوای آموزشی می‌تواند سهم برند را افزایش دهد.
بازار محصولات بر پایه حبوبات فرآوری‌شده در ایران، با توجه به مزایای اقتصادی و سلامت‌محور، چشم‌انداز رو به رشدی خواهد داشت.