مربا یکی از قدیمی‌ترین و پرمصرف‌ترین فرآورده‌های میوه‌ای در ایران است که در سبد غذایی خانوارهای ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد.
تولید مربا به‌طور مستقیم وابسته به بازار مواد اولیه‌ای مانند میوه، شکر و افزودنی‌های مجاز خوراکی است. بنابراین تحلیل بازار این مواد، نه‌تنها برای تولیدکنندگان مربا بلکه برای فعالان زنجیره تأمین صنایع غذایی اهمیت زیادی دارد.
افزایش قیمت میوه و شکر در سال‌های اخیر، حاشیه سود تولید مربا را کاهش داده و تولیدکنندگان را به سمت استفاده از ترکیبات جایگزین، شیرین‌کننده‌های طبیعی و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید سوق داده است.
این مقاله با هدف تحلیل اندازه بازار، ساختار هزینه و روند رشد مواد اولیه مربا در ایران نوشته شده است.
بر اساس برآوردهای صنعتی، ارزش بازار مواد اولیه مورد استفاده در صنعت مربا در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده است.
از این رقم، حدود ۶۰ درصد مربوط به میوه تازه یا نیمه‌فرآوری‌شده، ۳۰ درصد مربوط به شکر و سایر شیرین‌کننده‌ها و ۱۰ درصد مربوط به افزودنی‌ها (مانند پکتین، اسید سیتریک، اسانس و رنگ خوراکی) است.
📊 نکته کلیدی:
تغییرات قیمت میوه و شکر مستقیماً بر قیمت نهایی مربا تأثیر می‌گذارد. به‌طور متوسط، هزینه مواد اولیه حدود ۶۵ تا ۷۰ درصد قیمت تمام‌شده مربا را تشکیل می‌دهد.
سیاسی:
سیاست‌های حمایتی دولت در بخش کشاورزی، تعرفه‌های صادرات میوه و نرخ ارز تأثیر مستقیمی بر تأمین مواد اولیه مربا دارد.
اقتصادی:
افزایش نرخ تورم، نوسان قیمت شکر و کمبود میوه در برخی فصول، ریسک اصلی تولیدکنندگان است. از سوی دیگر، رشد صادرات محصولات فرآوری‌شده مانند مربا و مارمالاد، محرک تقاضای مواد اولیه محسوب می‌شود.
اجتماعی:
افزایش تمایل مردم به محصولات طبیعی و خانگی باعث شده تقاضا برای میوه‌های ارگانیک و شکر قهوه‌ای در تولید مرباهای دست‌ساز افزایش یابد.
فناوری:
پیشرفت فناوری‌های خشک‌سازی، تغلیظ میوه و استخراج پکتین از پوست مرکبات و سیب، هزینه تولید را کاهش داده است.
زیست‌محیطی:
استفاده مجدد از ضایعات میوه و پوست‌ها برای تولید اسانس یا پکتین طبیعی به‌عنوان راه‌حل زیست‌پایدار در حال گسترش است.
قانونی:
استاندارد ملی ایران برای مربا (شماره ۲۵۵۰) الزامات کیفی خاصی برای استفاده از افزودنی‌ها و درصد قند تعیین کرده که بر ترکیب مواد اولیه تأثیرگذار است.
میوه اصلی‌ترین جزء تشکیل‌دهنده مربا است و تنوع آن عامل اصلی تفاوت در قیمت و کیفیت محصول نهایی محسوب می‌شود.
در سال ۱۴۰۳، ارزش کل بازار میوه مورد استفاده در صنعت مربا حدود ۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.
محبوب‌ترین میوه‌ها برای تولید مربا در ایران عبارت‌اند از: توت‌فرنگی، هویج، آلبالو، بالنگ، زردآلو و به.
📈 در میان آنها، توت‌فرنگی حدود ۳۰٪، هویج ۲۰٪ و آلبالو ۱۵٪ از حجم کل تولید مربا را تشکیل می‌دهند.
افزایش قیمت توت‌فرنگی در سال‌های اخیر یکی از دلایل رشد قیمت نهایی مرباهای صادراتی بوده است.
در بخش تولید، هر تغییر در هزینه یا موجودی میوه مستقیماً روی بازار مرباهای طعم‌دار (مثل مربای توت‌فرنگی یا آلبالو) اثر می‌گذارد و می‌تواند سهم برندها را تغییر دهد.
شکر دومین مؤلفه اصلی در تولید مرباست و سهمی بین ۲۵ تا ۳۰ درصد از هزینه کل دارد.
در سال ۱۴۰۳، ارزش بازار شکر مصرفی در صنایع تبدیلی (از جمله مرباسازی) حدود ۳,۵۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود.
افزایش نرخ جهانی شکر و کاهش تولید داخلی به دلیل خشکسالی باعث شده بسیاری از تولیدکنندگان مربا به‌جای شکر سفید، از قند مایع، فروکتوز و شربت ذرت (HFCS) استفاده کنند.
از سوی دیگر، بازار مرباهای رژیمی و بدون قند باعث شده استفاده از شیرین‌کننده‌هایی مانند استویا، سوکرالوز و زایلیتول رشد چشمگیری پیدا کند.
این روند همسو با گرایش جهانی به محصولات کم‌قند است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۷ حدود ۱۵ درصد از کل مرباهای تولیدی ایران بدون قند باشند.
در تحلیل بازار مربا، تغییر از شکر به شیرین‌کننده‌های طبیعی عامل تعیین‌کننده‌ای در بخش “مرباهای رژیمی” است که رشد سریع‌تری نسبت به مرباهای سنتی دارند.
افزودنی‌ها حدود ۱۰ درصد از ارزش مواد اولیه مربا را تشکیل می‌دهند.
پکتین (عامل ژل‌دهنده)، اسید سیتریک (تنظیم‌کننده اسیدیته) و اسانس‌های طبیعی از پرتقال، لیمو و گل رز بیشترین مصرف را دارند.
بازار پکتین در ایران وابستگی بالایی به واردات دارد و سالانه بیش از ۹۰۰ تن پکتین از کشورهای چین، آلمان و ترکیه وارد می‌شود.
در مقابل، برخی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی از پوست سیب و مرکبات داخلی پکتین طبیعی تولید می‌کنند که می‌تواند وابستگی ارزی را کاهش دهد.
📈 رشد تقاضا برای پکتین‌های طبیعی و اسانس‌های ارگانیک با افزایش تولید مرباهای صادراتی و صنعتی در ارتباط مستقیم است.
افزایش تولید کنسانتره و پوره میوه داخلی: کاهش وابستگی به میوه تازه و ثبات قیمت.
رشد مرباهای بدون شکر: استفاده از استویا و اریتریتول در ترکیب.
افزایش صادرات مربا و مارمالاد ایرانی: که منجر به رشد تقاضای میوه‌های فرآوری‌شده و پکتین وارداتی شده است.
تمرکز بر پایداری بسته‌بندی: شرکت‌های بزرگ از بطری‌ها و شیشه‌های سبک‌تر برای کاهش هزینه حمل‌ونقل استفاده می‌کنند.
در ایران، شرکت‌هایی مانند مجید، شانا، چین‌چین، سحر و بهروز از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان مواد اولیه مربا هستند.
این برندها معمولاً قراردادهای مستقیم با باغداران یا تأمین‌کنندگان کنسانتره دارند تا هزینه مواد اولیه را تثبیت کنند.
مجید با سهم حدود ۳۰ درصد از بازار مربا، بزرگ‌ترین خریدار میوه توت‌فرنگی و آلبالو در ایران محسوب می‌شود.
شانا و سحر نیز تمرکز ویژه‌ای بر تولید مرباهای صادراتی و بسته‌بندی اقتصادی دارند.
افزایش حجم قراردادهای تأمین میوه و شکر توسط این برندها، نشانه‌ای از رشد پایدار بازار مربا و گسترش رقابت در بخش دسرها و صبحانه‌های آماده است.
فرصت‌ها:
توسعه باغ‌های صنعتی میوه با قابلیت فرآوری (توت‌فرنگی، زردآلو، بالنگ).
رشد تقاضا برای مرباهای رژیمی و صادراتی.
افزایش سرمایه‌گذاری در تولید پکتین داخلی.
گسترش همکاری بین تولیدکنندگان مواد اولیه و برندهای نهایی برای کنترل زنجیره ارزش.
تهدیدها:
نوسان شدید قیمت میوه‌های فصلی.
وابستگی زیاد به واردات پکتین و اسانس.
کمبود شکر در برخی فصول و محدودیت‌های قیمتی دولت.
رقابت فزاینده بین برندهای بزرگ که فشار زیادی بر حاشیه سود تولیدکنندگان مواد اولیه وارد می‌کند.
بر اساس مدل رشد ترکیبی (CAGR)، پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار مواد اولیه مربا در ایران از ۱۲ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۸ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۷ برسد؛ معادل رشد متوسط سالانه ۱۰ درصد.
در این بازه:
بازار میوه‌های فرآوری‌شده رشد سالانه ۹٪،
شکر و شیرین‌کننده‌ها رشد ۸٪،
افزودنی‌ها و پکتین رشد ۱۲٪ را تجربه خواهند کرد.
📈 نتیجه:
با توجه به این رشد، انتظار می‌رود تولید مربا نیز در دوره‌ی ۱۴۰۳ تا ۱۴۰۷ بین ۷ تا ۸ درصد در سال افزایش یابد.
کنترل نوسانات قیمت مواد اولیه با قراردادهای بلندمدت تأمین، کلید ثبات قیمت مرباست.
سرمایه‌گذاری در تولید پکتین و اسانس داخلی می‌تواند وابستگی وارداتی را کاهش دهد.
برندهای تولیدکننده مربا باید ارتباط مستقیم با باغداران برقرار کنند تا کیفیت و تأمین مواد اولیه پایدار بماند.
تنوع طعم و نوآوری در ترکیب میوه‌ها (مثلاً مربای ترکیبی توت‌فرنگی–کیوی) می‌تواند ارزش افزوده بالاتری ایجاد کند.
📌 جمع‌بندی نهایی:
بازار مواد اولیه مربا در ایران، پیشران اصلی رشد صنعت دسر و صبحانه است.
افزایش قیمت میوه و شکر، تولیدکنندگان را به سمت فرمول‌های هوشمند و محصولات رژیمی سوق داده است.
با توجه به روند افزایشی تقاضا برای مرباهای طبیعی و صادراتی، آینده‌ی این بازار روشن به نظر می‌رسد — به‌ویژه برای برندهایی که بتوانند میان کیفیت مواد اولیه و قیمت نهایی مربا تعادل برقرار کنند.