بازار مواد غذایی بسته‌بندی‌شده در ایران یکی از بزرگ‌ترین و پویاترین بخش‌های صنایع مصرفی کشور است.
در میان گروه‌های مختلف، مربا جایگاهی ویژه دارد. محصولی که از ریشه‌های سنتی و خانگی برخاسته اما امروز به یک صنعت سازمان‌یافته با ده‌ها برند فعال تبدیل شده است.
با گسترش شهرنشینی، افزایش اشتغال و تغییر سبک زندگی، مصرف‌کنندگان تمایل بیشتری به خرید محصولات آماده و بهداشتی پیدا کرده‌اند. در نتیجه، تقاضا برای مرباهای صنعتی و بسته‌بندی‌شده رشد قابل‌توجهی داشته است.
کل بازار مواد غذایی بسته‌بندی‌شده ایران در سال ۱۴۰۲ حدود ۲۸۰ تا ۳۰۰ هزار میلیارد تومان ارزش داشته است.
در این بازار، بخش لبنیات با حدود ۳۵ درصد از کل، بیشترین سهم را دارد. پس از آن کنسروها و رب گوجه در جایگاه دوم با سهم حدود ۱۸ درصد قرار می‌گیرند.
در جایگاه سوم، دسرها و شیرینی‌جات بسته‌بندی‌شده مانند ژله و پودینگ با حدود ۱۰ درصد از کل بازار قرار دارند.
محصولات مرتبط با صبحانه از جمله مربا، عسل و کره بادام‌زمینی نیز حدود ۸ درصد از کل ارزش بازار را تشکیل می‌دهند که برابر با تقریبی ۲۲ هزار میلیارد تومان است.
سایر بخش‌ها شامل نوشیدنی‌های بسته‌بندی‌شده (حدود ۱۲ درصد) و سایر محصولات خشک یا آماده مصرف مانند سوپ، افزودنی‌ها و غلات صبحانه (حدود ۱۷ درصد) هستند.
از کل بازار مواد غذایی بسته‌بندی‌شده، سهم مربا به‌صورت مستقیم حدود ۲.۵ تا ۳ درصد برآورد می‌شود.
به بیان ساده، در هر ۱۰۰ هزار تومان خرید مواد غذایی بسته‌بندی‌شده، ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ تومان آن مربوط به انواع مرباست.
این عدد در نگاه اول کوچک به نظر می‌رسد، اما با توجه به ثبات مصرف، گستره حضور برندها، و وابستگی فرهنگی به مصرف صبحانه، جایگاه مربا در میان محصولات پرثبات بازار بسیار قابل‌توجه است.
روند رشد بازار مربا
در پنج سال گذشته (۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲)، بازار مربا در ایران سالانه حدود ۶ تا ۸ درصد رشد ارزشی داشته است.
سه عامل مهم در این رشد نقش دارند:
جایگزینی تولید صنعتی به‌جای تولید خانگی.
رشد تقاضا برای مرباهای تک‌نفره و بسته‌بندی کوچک در هتل‌ها و کافی‌شاپ‌ها.
گسترش تنوع طعمی با ورود طعم‌هایی مانند بلوبری، کیوی، تمشک و بالنگ.
همچنین بخشی از رشد بازار به دلیل افزایش صادرات به کشورهای همسایه از جمله عراق، افغانستان و آذربایجان بوده است.
پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۶، ارزش بازار مربا از مرز ۷ تا ۸ هزار میلیارد تومان عبور کند.
بازار مربا از نظر نوع محصول به چهار بخش اصلی تقسیم می‌شود:
مرباهای سنتی مانند هویج، به، آلبالو و بهار نارنج که حدود ۵۵ درصد از کل بازار را تشکیل می‌دهند.
مرباهای صنعتی و پریمیوم با ترکیب چندمیوه یا طعم‌های خاص که ۳۰ درصد از بازار را دارند.
مرباهای رژیمی و بدون قند که سهمی حدود ۱۰ درصد دارند اما در حال رشد سریع هستند.
مرباهای صادراتی و ویژه با بسته‌بندی خاص که حدود ۵ درصد از بازار را شامل می‌شوند.
از نظر نوع بسته‌بندی، مرباهای شیشه‌ای خانوادگی هنوز بخش غالب بازار هستند و حدود ۶۰ درصد از کل فروش را تشکیل می‌دهند.
بسته‌های تک‌نفره ۲۰ تا ۴۰ گرمی حدود ۲۵ درصد از بازار را در اختیار دارند، در حالی‌که بسته‌های پلاستیکی سبک و فله‌ای صنعتی سهمی در حدود ۱۵ درصد دارند.
مقایسه روند رشد مربا با محصولات مشابه نشان می‌دهد:
نرخ رشد بازار مربا در سال‌های اخیر ۶ تا ۸ درصد بوده که از لبنیات و کنسروها بالاتر است.
میانگین حاشیه سود خرده‌فروشی در مربا حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد است، در حالی که در ژله این عدد تا ۲۵ درصد هم می‌رسد.
حدود ۸۰ درصد از مصرف مربا در وعده صبحانه اتفاق می‌افتد؛ یعنی محصولی با مصرف ثابت و مداوم.
سهم مربا از کل بازار مواد غذایی بسته‌بندی‌شده حدود سه درصد است، در حالی‌که خامه ۳.۵ درصد و ژله ۱.۸ درصد سهم دارند.
به این ترتیب، مربا از نظر حجم بازار در رده‌ی میانی قرار دارد ولی از نظر پایداری مصرف و وفاداری خریدار عملکرد بسیار خوبی دارد.
در بازار مربا، چند برند بزرگ سهم عمده‌ای از فروش را به خود اختصاص داده‌اند.
گلها با سهم حدود ۲۲ درصد، بزرگ‌ترین تولیدکننده محسوب می‌شود.
پس از آن برند برتر با ۱۵ درصد و شهد ایران با حدود ۱۳ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
مهرام با ۱۲ درصد سهم بازار یکی از برندهای قدیمی و خوش‌نام است و برند تک‌دانه با ۸ درصد، در بخش محصولات خاص و صادراتی رشد قابل‌توجهی داشته است.
سایر تولیدکنندگان محلی، خانگی و برندهای ارگانیک مجموعاً ۳۰ درصد بازار را در اختیار دارند.
تحقیقات میدانی نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد خانوارهای ایرانی ماهیانه حداقل یک بار مربا خریداری می‌کنند.
در این میان، سه عامل اصلی در تصمیم خرید مؤثر است:
طعم و اصالت میوه؛ مهم‌ترین معیار برای حدود نیمی از مصرف‌کنندگان.
قیمت و اندازه بسته‌بندی؛ به‌ویژه در خانوارهای کوچک و مصرف روزانه.
اعتماد به برند؛ عامل مؤثر برای اقشار متوسط و شهری.
در شهرهای بزرگ، مصرف‌کنندگان به سمت مرباهای کم‌قند، ارگانیک و بسته‌بندی کوچک‌تر متمایل شده‌اند.
در مناطق غیرشهری، مرباهای سنتی با شیرینی بیشتر همچنان محبوب‌تر هستند.
افزایش قیمت میوه، شکر و شیشه بسته‌بندی باعث رشد هزینه تولید شده، اما تقاضا برای مربا به دلیل ماهیت صبحانه‌ای آن، کاهش قابل‌توجهی نداشته است.
افزایش اشتغال زنان، کمبود زمان برای پخت خانگی و کوچک شدن خانواده‌ها، موجب شده مصرف‌کنندگان به سمت محصولات آماده و بهداشتی حرکت کنند.
پیشرفت فناوری در حوزه پاستوریزاسیون و بسته‌بندی تحت خلأ، به تولید مرباهایی با ماندگاری بیشتر و کیفیت بالاتر انجامیده است.
رقابت شدید برندها در بسته‌بندی‌های کوچک و ترکیبی، باعث خلق محصولات جدیدی شده است؛ مثلاً مرباهای ترکیبی با خامه یا ژله که توجه نسل جوان را جلب کرده‌اند.
پیش‌بینی می‌شود بازار مربا در سال‌های آینده به سمت تنوع، سلامت‌محوری و صادرات حرکت کند.
برندها در حال برنامه‌ریزی برای توسعه محصولات جدید مانند مرباهای رژیمی، ارگانیک و چندمیوه‌ای هستند.
همچنین، بسته‌بندی‌های کوچک‌تر و سبک‌تر برای فروش در کافی‌شاپ‌ها، ایرلاین‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای سهم بیشتری از بازار را به خود اختصاص خواهند داد.
بر اساس روند فعلی، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۷ سهم مربا از کل بازار مواد غذایی بسته‌بندی‌شده به حدود ۳.۵ درصد افزایش یابد.
برندهای باسابقه باید به سمت تولید مرباهای ارگانیک و بسته‌بندی‌های اقتصادی‌تر حرکت کنند تا سهم خود را حفظ کنند.
برندهای نوپا می‌توانند با تمرکز بر طعم‌های خاص و بسته‌بندی مدرن، سهم جدیدی از بازار نسل جوان به‌دست آورند.
صادرات هدفمند به کشورهای منطقه به‌ویژه عراق و آسیای میانه فرصت قابل‌توجهی برای رشد ارزش فروش فراهم می‌کند.
همکاری با هتل‌ها و کافه‌ها در قالب پک‌های صبحانه ترکیبی (خامه + مربا) یک مسیر رشد جدید برای برندهای خلاق است.