آدامس به‌عنوان یکی از فرآورده‌های شیرین صنعتی، جایگاهی ویژه در میان محصولات تنقلاتی دارد. این محصول، علاوه بر نقش سنتی خود در ایجاد طراوت دهان، در سال‌های اخیر به‌واسطه‌ی افزودن ترکیبات عملکردی (Functional Ingredients) مانند زایلیتول، کافئین یا ویتامین‌ها، وارد طبقه‌ی جدیدی از محصولات سلامت‌محور شده است.
بازار جهانی آدامس با وجود دوره‌های نوسانی در تقاضا، به‌ویژه در دوران همه‌گیری کووید-۱۹، مجدداً در مسیر رشد قرار گرفته است. این روند، ناشی از تغییر رفتار مصرف‌کنندگان به سمت محصولات بدون قند (Sugar-free) و افزایش اهمیت سلامت دهان و دندان است.
بازار هدف این مطالعه، در سه سطح جهانی، منطقه‌ای (خاورمیانه) و ملی (ایران) مورد بررسی قرار می‌گیرد تا چشم‌اندازی جامع برای فعالان صنعت، سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران ارائه شود.
الف) عوامل سیاسی (Political):
سیاست‌های مرتبط با مالیات بر قند، مقررات برچسب‌گذاری تغذیه‌ای، و محدودیت‌های وارداتی بر افزودنی‌های غذایی از جمله متغیرهای مؤثر بر بازار جهانی آدامس هستند. در ایران، سیاست‌های گمرکی و تعرفه‌ای نیز بر قیمت تمام‌شده و رقابت‌پذیری برندها اثرگذار است.
ب) عوامل اقتصادی (Economic):
آدامس به‌عنوان محصولی با کشش قیمتی بالا، مستقیماً از شاخص‌های کلان اقتصادی مانند تورم، نوسانات ارزی و قدرت خرید خانوار تأثیر می‌پذیرد. افزایش قیمت مواد اولیه نظیر پلی‌ال‌ها (Xylitol, Sorbitol) و گام‌بیس‌ها، فشار مضاعفی بر حاشیه سود تولیدکنندگان ایجاد کرده است.
ج) عوامل اجتماعی (Social):
تغییر الگوی مصرف به سمت محصولات سالم‌تر، افزایش آگاهی نسبت به سلامت دهان، و ترجیح محصولات بدون شکر از روندهای تعیین‌کننده‌ی تقاضا محسوب می‌شوند.
د) عوامل فناورانه (Technological):
پیشرفت در فناوری‌های طعم‌دهی، کپسوله‌سازی عطر و بهبود بافت، موجب افزایش دوام و کیفیت محصول شده است. همچنین توسعه بسته‌بندی‌های سبک، مقاوم و زیست‌تجزیه‌پذیر در پاسخ به دغدغه‌های محیط‌زیستی مورد توجه قرار گرفته است.
هـ) عوامل محیط‌زیستی (Environmental):
فشارهای فزاینده در زمینه پایداری زیست‌محیطی، برندها را به سمت استفاده از پایه‌های طبیعی و مواد تجزیه‌پذیر سوق داده است. در بسیاری از کشورها، ضایعات آدامس به‌عنوان یکی از چالش‌های شهری طبقه‌بندی می‌شود.
و) عوامل قانونی (Legal):
محدودیت‌های قانونی در زمینه ادعاهای سلامت (Health Claims) و کنترل ترکیبات افزودنی، دامنه فعالیت شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مطابق داده‌های موجود، ارزش بازار جهانی آدامس در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۸ تا ۲۹ میلیارد دلار برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۹ با نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) حدود ۳ تا ۴ درصد افزایش یابد.
در سطح منطقه‌ای، بازار خاورمیانه ارزشی معادل حدود ۷۰۰ میلیون دلار دارد و روندی صعودی را تجربه می‌کند. در ایران، برآوردها حاکی از ارزشی معادل ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۳ است که با وجود افت نسبی در حجم، از منظر ارزشی به دلیل تورم رشد نشان می‌دهد.
الگوی فصلی مصرف:
در ایران و کشورهای مشابه، تقاضا در دوره‌های تعطیلات نوروز، تابستان و مناسبت‌های سفر افزایش می‌یابد؛ در مقابل، در فصول سرد سال مصرف به‌صورت محسوس کاهش دارد.
بر اساس نوع محصول:
آدامس‌های بدون قند (Sugar-free) – محور رشد اصلی بازار جهانی
آدامس‌های کلاسیک و حباب‌ساز – سهم عمده در بازار کودکان و نوجوانان
آدامس‌های عملکردی (Functional) – شامل انواع حاوی ویتامین، کافئین و ترکیبات آرام‌بخش
آدامس‌های دارویی (Pharmaceutical) – آدامس‌های نیکوتینی یا درمانی، خارج از طبقه تنقلات
بر اساس نوع مصرف‌کننده:
مصرف‌کنندگان سلامت‌محور و بزرگسالان (تمرکز بر محصولات بدون قند)
مصرف‌کنندگان جوان (تمایل به طعم‌های جدید و بسته‌بندی‌های مدرن)
گروه‌های شاغل و رانندگان (کارکرد تمرکز و رفع خستگی)
کودکان و نوجوانان (آدامس‌های رنگی و بازی‌محور)
بازار آدامس ایران را می‌توان بازاری نیمه‌متمرکز و رقابت‌پذیر دانست. در این بازار، چند تولیدکننده‌ی بزرگ و متوسط داخلی سهم غالب را در اختیار دارند، در حالی که ده‌ها واحد کوچک‌تر نیز در سطح استانی یا محلی فعالیت می‌کنند.
سهم بازار به‌طور کلی میان سه گروه اصلی توزیع می‌شود:
برندهای داخلی تثبیت‌شده: مانند مروارید، درنا، بایودنت، شونیز و آیدین که از شبکه پخش مویرگی و پوشش گسترده‌ی فروشگاهی برخوردارند.
محصولات وارداتی یا مونتاژی: شامل برندهای منطقه‌ای (اغلب ترکیه‌ای و اماراتی) که در حجم محدود و با تمرکز بر آدامس‌های بدون قند و بسته‌بندی‌های مدرن عرضه می‌شوند.
تولیدکنندگان خرد و OEM: واحدهایی که به‌صورت سفارشی برای برندهای دیگر تولید می‌کنند و عموماً در بازارهای محلی حضور دارند.
شدت رقابت درون‌صنعتی: بالا – ناشی از تنوع برند و نوآوری سریع در طعم و بسته‌بندی.
تهدید تازه‌واردان: متوسط – نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه در فناوری تولید و توزیع.
قدرت تأمین‌کنندگان: متوسط – تمرکز بالا در بازار تأمین گام‌بیس و پلی‌ال‌ها.
قدرت خریداران: بالا – خرده‌فروشان بزرگ و فروشگاه‌های زنجیره‌ای نقش تعیین‌کننده در قیمت دارند.
تهدید کالاهای جایگزین: بالا – خوشبوکننده‌های دهان، آب‌نبات‌های بدون قند و محصولات نوشیدنی جایگزین‌های مستقیم محسوب می‌شوند.
تحقیقات رفتاری نشان می‌دهد که خرید آدامس غالباً تکانشی (Impulse) و در محل فروش اتفاق می‌افتد. با این حال، مصرف‌کنندگان آگاه‌تر به سلامت، به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده اقدام به خرید آدامس‌های بدون قند می‌کنند.
مهم‌ترین عوامل مؤثر بر تصمیم خرید:
طعم و ماندگاری
سلامت‌محوری و ترکیبات بدون شکر
قیمت و ارزش ادراکی
بسته‌بندی زیبا و قابل‌حمل
شهرت و اعتبار برند
تحولات اخیر:
تغییر اولویت از “خوشبوکننده دهان” به “محصول سلامت‌محور” و “افزایش تمرکز”، نشان‌دهنده‌ی تغییر جایگاه ذهنی آدامس در میان مصرف‌کنندگان است.
زنجیره تولید آدامس شامل تأمین گام‌بیس، شیرین‌کننده‌ها (عمدتاً وارداتی)، طعم‌دهنده‌ها و بسته‌بندی است. در ایران، مواد اولیه عمدتاً از چین، هند و ترکیه وارد می‌شود.
کانال‌های توزیع اصلی:
خرده‌فروشی مدرن (سوپرمارکت‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای)
خرده‌فروشی سنتی و فروشگاه‌های محلی
پلتفرم‌های فروش آنلاین و Q-commerce
کانال‌های سفر (پمپ‌بنزین‌ها، فروشگاه‌های بین‌راهی)
رشد فروش آنلاین، به‌ویژه در سال‌های اخیر، به‌عنوان یک کانال استراتژیک در حال تثبیت است.
الف) قیمت‌گذاری مبتنی بر سبد محصول (Portfolio Pricing):
برندها از ساختار چندلایه‌ی قیمتی شامل سطوح اقتصادی، استاندارد، پریمیوم و مولتی‌پک استفاده می‌کنند تا تمام بخش‌های بازار را پوشش دهند.
ب) قیمت‌گذاری رقابتی (Competitive Pricing):
پایش مستمر قیمت رقبا و استفاده از تخفیف‌های دوره‌ای جهت حفظ سهم بازار، بخش جدایی‌ناپذیر از استراتژی بازاریابی برندهای آدامس است.
ج) قیمت‌گذاری هوشمند (Dynamic & Elastic Pricing):
در پلتفرم‌های آنلاین، برخی برندها از مدل‌های داده‌محور برای تنظیم قیمت بر اساس تقاضا، فصل و کشش قیمتی استفاده می‌کنند.
فرصت‌ها:
رشد سریع بخش Sugar-free و Functional Gum
توسعه صادرات به بازارهای منطقه‌ای
استقبال از بسته‌بندی‌های زیست‌تجزیه‌پذیر و سبک
افزایش تقاضا برای طعم‌های طبیعی و محلی
تهدیدها:
شدت رقابت بین‌برندی و ورود برندهای اقتصادی
افزایش هزینه مواد اولیه وارداتی
محدودیت‌های قانونی مربوط به قند و افزودنی‌ها
نگرانی‌های زیست‌محیطی ناشی از ضایعات آدامس
سناریوی خوش‌بینانه: با رشد تقاضای جهانی برای آدامس‌های سلامت‌محور، CAGR بازار جهانی طی پنج سال آینده حدود ۴–۵٪ تخمین زده می‌شود.
سناریوی بدبینانه: کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان در بازارهای نوظهور و افزایش مالیات قند می‌تواند رشد را تا زیر ۲٪ کاهش دهد.
سناریوی محتمل: رشد متوسط ۳٪ با تمرکز بر توسعه محصولات بدون قند و بازاریابی دیجیتال.
در ایران نیز انتظار می‌رود در صورت ثبات اقتصادی و بهبود زنجیره تأمین، رشد حجمی بین ۲ تا ۳ درصد و رشد ارزشی بین ۵ تا ۷ درصد تا سال ۱۴۰۸ محقق شود.
تمرکز بر تولید آدامس‌های بدون قند با تأکید بر سلامت دهان و دندان.
سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای خلق طعم‌های بومی و پایدار.
گسترش حضور در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و پلتفرم‌های آنلاین.
اتخاذ سیاست‌های قیمت‌گذاری پویا در واکنش به تورم و تغییرات تقاضا.
ارتقای تصویر برند از طریق روایت‌سازی حول محور «سلامت، تمرکز و آرامش».
به‌کارگیری بسته‌بندی‌های سازگار با محیط زیست به‌عنوان مزیت رقابتی.